Nhiễm toan Ceton là một trong hai biến chứng của căn bệnh đái tháo đường nguy hiểm. Người bệnh đái tháo đường phải đặc biệt lưu ý để có thể phát hiện và chữa trị kịp thời. Nếu để lâu, tình trạng sức khỏe cũng như tính mạng của người bệnh sẽ bị đe dọa.

Hiểu được sự nguy hiểm của biến chứng này, bài viết hôm nay, Hormonetuyengiap.com sẽ giải thích nhiễm toan Ceton là gì cũng như nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị hiệu quả. Độc giả dành ít thời gian quý giá của mình để xem qua nhé!

Khái niệm thuật ngữ nhiễm toan Ceton là gì?

Biến chứng nhiễm toan Ceton (bệnh tiểu đường) sẽ xuất hiện khi hàm lượng Axit trong máu (Ceton) tăng cao. Tình trạng thiếu hụt Insulin làm cho Glucose thực hiện quá trình chuyển hóa Lipid, Carbohydrate và Protid.

Thay vào đó, tế bào phải phân hóa mỡ trong cơ thể để tạo ra năng lượng cho các hoạt động sống của cơ thể. Sản phẩm của quá trình phân hóa này chính là Ceton, từ đó nhiều quá trình chuyển hóa quan trọng bị rối loạn.

Lượng đường cao lưu thông trong máu cũng đồng thời gây nên nhiều biến chứng nguy hiểm khác. Hai thể rối loạn sinh hóa phổ biến ở tình trạng nhiễm toan Ceton chính là rối loạn điện giải và Glucose trong máu tăng.

Người bệnh nếu mắc phải 2 tình trạng trên thì cần phải được cấp cứu và theo dõi kỹ càng tại khoa điều trị tích cực. Mục đích để phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm ở người bệnh bao gồm hôn mê hoặc phù não, thậm chí có thể dẫn đến tử vong.

Đối tượng dễ có nguy cơ nhiễm toan Ceton

• Những người bị bệnh tiểu đường, người bệnh bị đái tháo đường tuýp 2 hoặc tuýp 1 thường có nguy cơ mắc rất cao. Ngay cả những bệnh nhân không biết mình đang mắc phải tình trạng tiểu đường.
• Người trong lứa tuổi trẻ em hoặc thanh niên cũng có tỷ lệ mắc bệnh tương đối cao;
• Người mắc chứng đái tháo đường không thường xuyên tham gia điều trị Insulin;

>>> Có thể bạn quan tâm: Bị rụng tóc nhiều là bệnh gì? Làm sao để ngăn ngừa tình trạng rụng tóc hiệu quả?

Triệu chứng nhiễm toan Ceton cần lưu ý

Những triệu chứng diễn ra trên người bệnh thường sẽ liên quan đến hai rối loạn sinh hóa ở trên. Bên cạnh đó, các biến chứng của bệnh tiểu đường cũng có khả năng xuất hiện song song với nhiễm toan Ceton. Các triệu chứng bao gồm:

• Người luôn cảm thấy mỏi mệt;
• Mắt nhìn mờ và không rõ ràng;
• Mơ màng trong ý thức;
• Bụng đau, buồn nôn và nôn mửa;
• Tiểu tiện nhiều vì khát nước và bổ sung nước liên tục;
• Giảm cân;
• Da khô nặng cùng với môi và lưỡi vì cơ thể bị mất nước;
• Nhịp tim nhanh và huyết áp hạ xuống mức thấp;
• Nhịp thở với 4 thì gồm: hít vào – ngưng thở – thở ra và ngừng thở. Khi thực hiện xong, hơi thở có mùi Ceton giống với táo chín. Điều này là vì tình trạng cơ thể loại bỏ Aceton thông qua phổi;
• Mức Glucose trong máu lớn hơn mốc 13.9 mmol/L (tức là cao hơn 250mg/dL) khi đo đường huyết cá nhân bằng máy;
• Tình trạng giãn tĩnh mạch ở da khiến thân nhiệt người bệnh giảm nhẹ. Dấu hiệu này được cho là một tiên lượng xấu.

Ngoài ra, nếu những triệu chứng dưới đây xuất hiện thì người bệnh nên gọi cấp cứu ngay lập tức:

• Hàm lượng đường lưu thông trong máu luôn ở mức cao hơn 16.7 mmol/L (hoặc 300mg/dL);
• Nhiều hơn một triệu chứng của nhiễm toan Ceton vì đái tháo đường xảy ra trên người bệnh;
• Nước tiểu bị nhiễm Ceton và không thể đạt giới hạn trong mức cho phép.

Tổng hợp nguyên nhân dẫn đến nhiễm toan Ceton

Tình trạng nhiễm toan Ceton được gây ra bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. Phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe hiện tại của người bệnh, các nguyên nhân này có thể bắt nguồn từ nhiều vấn đề. Cụ thể bao gồm:

• Thiệu hụt Insulin, đây là một trong những nguyên nhân chính gây ra nhiễm toan Ceton. Người mắc bệnh tiểu đường không điều trị đúng phương pháp hoặc không chữa trị sẽ khiến cơ thể thiếu hụt nồng độ Insulin. Đồng thời, việc tiêm Insulin không đúng cách cũng như ngưng sử dụng cũng góp phần gây ra tình trạng nhiễm toan Ceton.
• Một số bệnh lý cấp tính, các hiện tượng nhiễm trùng (viêm màng não, nhiễm trùng tiết niệu, cảm cúm, viêm phổi, nhiễm trùng đường tiêu hóa hay viêm tụy cấp), vừa trải qua phẫu thuật, gặp chấn thương,… làm cho các hormone Cortisol, Glucagon và Catecholamine trong cơ thể tăng lên và gây cản trở hoạt động của Insulin.
• Nhồi máu cơ tim, đau tim và tình trạng đột quỵ;
• Thể chất và thần kinh bị rối loạn trong thời gian dài;
• Thuốc hạ đường huyết được sử dụng không đúng theo chỉ định của bác sĩ;
• Người có tình trạng nghiện rượu hay lạm dụng nhiều chất kích thích (ma túy);
• Việc tiêu thụ một số thuốc lợi tiểu và Corticoid gây ra tác dụng phụ dẫn đến nhiễm toan Ceton;
• Rối loạn của các bệnh lý nội tiết như u tủy thượng thận, cường giáp hay cường năng tuyến thượng thận;
• Thường xuyên phải đối mặt với căng thẳng, mệt mỏi và stress kéo dài.

Biện pháp chẩn đoán nhiễm toan Ceton ở người mắc bệnh tiểu đường

Người bệnh cảm thấy cơ thể xuất hiện một trong những triệu chứng của nhiễm toan Ceton thì nên đến thăm khám ngay. Bác sĩ sẽ tiến hành một vài biện pháp khám xét cũng như xét nghiệm để đưa ra chẩn đoán chính xác nhất:

• Khám nghiệm lâm sàng;
• Xét nghiệm Ceton máu, nồng độ Axit và Glucose trong máu;
• Phân tích nước tiểu tổng hợp;
• Điện giải đồ;
• Đo mức độ hoạt động của tim với điện tâm đồ;
• Tiến hành chụp X-quang.

Bên cạnh những phương pháp chẩn đoán đã liệt kê ở trên, bác sĩ cần phải lưu ý phân biệt các triệu chứng của bệnh nhân nhiễm toan Ceton với nhiều căn bệnh khác như:

• Tâm thần rối loạn;
• Đau bụng một cách rất dữ dội;
• Tụt huyết áp.

   >>> Đọc thêm: Việc cắt bỏ tuyến giáp có ảnh hưởng gì không?

Phương pháp điều trị nhiễm toan Ceton đối với người mắc đái tháo đường

Phương pháp chữa trị được sử dụng cho bệnh nhân nhiễm toan Ceton tiểu đường sẽ xoay quanh: bổ sung hàm lượng Insulin, điều trị rối loạn toan kiềm, chống mất nước và phục hồi cân bằng điện giải. Thông tin chi tiết từng phương pháp như sau:

Thiết lập phác đồ theo dõi điều trị

Mục đích của việc này nhằm giúp bác sĩ liệt kê cũng như theo dõi các dấu hiệu mang tính sống còn. Ngoài ra, kế hoạch thực hiện các xét nghiệm phục vụ việc chẩn đoán cận lâm sàng có liên quan đến những phương pháp chữa trị cần thiết.

Bổ sung Insulin

Phương pháp này đa phần sử dụng các loại Insulin tác dụng nhanh (hay còn gọi là Insulin thường – Regular Insulin). Ngay khi đã được chẩn đoán nhiễm toan Ceton nặng, người bệnh cần được sử dụng ngay.

Đối với loại Insulin tác dụng nhanh, bác sĩ có thể kê đơn liều cao tương ứng với 0.1 unit/kg với phương pháp tiêm tĩnh mạch cả khối. Sau đó, bệnh nhân tiếp tục tiêm bắp theo từng giờ hoặc truyền liên tục theo liều 0.1 unit/kg/giờ. Điều này giúp bổ sung lượng Insulin thiếu hụt trong cơ thể của người bệnh tiểu đường.

Trong tình trạng bệnh nhân đã lấy lại sự tỉnh táo và đã có thể ăn được bằng miệng, bác sĩ có thể chuyển vị tiêm Insulin từ tĩnh mạch sang dưới da. Hàm lượng Glucose trong máu sẽ quyết định đến liều lượng Insulin cần tiêm.

Cung cấp dịch và chất điện giải

Theo như nhiều xét nghiệm chuyên khoa cho thấy các bệnh nhân nhiễm toan Ceton đái tháo đường thường bị thiếu hụt từ 4 – 5 lít lượng dịch trong cơ thể. Lúc này, bác sĩ sẽ cần phải bồi phụ lại lượng dịch để đạt sự cân bằng.

Dung dịch Natri Clorid 0.9% sẽ được sử dụng ban đầu để làm giãn lại thể tích lòng mạch bị co ngay sau khi xác định chẩn đoán. Hàm lượng ít nhất được sử dụng trong giờ đầu tiên là 1 lít dung dịch. Tốc độ 300 – 500ml/giờ và theo dõi Kali huyết thanh sau đó sẽ được sử dụng cho người bệnh.

Nồng độ Glucose máu đạt trên 500mg/dL thì ưu tiên sử dụng dung dịch muối 0.45% ở ngay giờ đầu. Nếu hàm lượng Glucose cán mốc 250mg/dL hoặc ít hơn thì dung dịch Glucose 5% để duy trì hàm lượng này khi vừa loại bỏ thể Ceton máu bằng việc điều trị Insulin.

Khả năng phục hồi của người bệnh sẽ bị ảnh hưởng rất lớn nếu lượng dịch bổ sung không đạt yêu cầu ít nhất là 3 – 4 lít trong 8 tiếng. Hơn nữa, bác sĩ nên để ý lượng dịch bồi đắp không vượt quá 5l/giờ để tránh tình trạng phù não hay suy hô hấp.

Bồi đắp Kali

Tình trạng hạ Kali máu có tỷ lệ 5% xảy ra trên tổng số người bệnh nhiễm toan Ceton đái tháo đường. Nguyên nhân mất Kali chủ yếu là vì nôn mửa và tiểu nhiều do mất nước. Người bệnh sẽ thiếu hụt Kali trong khoảng 3 – 6mmol/kg, nặng hơn có thể là 10mmol/kg.

Ngay khi bắt đầu điều trị, người bệnh cần dùng ngay Kali nếu hàm lượng ít hơn 5.5mmol/l và không có tình trạng vô niệu. Lượng bổ sung Kali tại thời điểm bắt đầu sẽ là 15 – 20mmol/h (1g KCl/h) nếu hàm lượng Kali trong máu ở mức 4 – 5mmol/l.

Bác sĩ còn có thể tăng liều lượng Kali bổ sung lên 30 – 40 mmol/h (2g KCl/h) đối với những bệnh nhân bị giảm Kali trong thời gian đầu. Lượng Kali trung bình cung cấp trong vòng 1 ngày phải đạt khoảng 10 – 30g KCl.

Bệnh nhân sẽ chỉ cần bổ sung Kali thông qua nước ép nho, cà chua hay chuối,… khi tình trạng sức khỏe đã được bình ổn và người bệnh đã có thể ăn uống bình thường.

 >>> Tham khảo thêm: Thuốc Berlthyrox 100 – Công dụng, chỉ định và cách dùng

Cân bằng Phosphat

Bệnh nhân đái tháo đường nhiễm toan Ceton thường rất hiến khi cần phải bồi phụ Phosphat. Thế nhưng, hàm lượng Phosphat trong máu hạ xuống mức trầm trọng là dưới 1mg/dL (0.35mmol/L) trong thời gian điều trị Insulin thì nên bổ sung một lượng nhỏ muối Phosphat.

Trường hợp điều trị nhiễm khuẩn kèm theo

Trong các trường hợp nhiễm toan Ceton do các tình trạng nhiễm khuẩn, người bệnh sẽ được chỉ định điều trị kèm theo các tình trạng này. Khi đó, bác sĩ sẽ chủ yếu kê cho người bệnh những loại thuốc kháng sinh để ngăn chặn tình trạng viêm nhiễm.

Bù Bicarbonat

Việc sử dụng Natricacbonat để bù đắp cho người bệnh nhiễm toan Ceton sẽ mang lại những lợi ích rõ ràng như:

• Độ toan ngoài bào được điều chỉnh;
• Lượng Chlorid dư thừa giảm sút;
• Tình trạng hô hấp cải thiện tuyệt đối;
• Giảm loạn nhịp;
• Hệ thống mạch máu tăng đáp ứng với các yếu tố gây huyết áp tăng.

Liệu pháp sử dụng Bicarbonat chỉ được sử dụng khi thấy độ pH thấp hơn 7.0, cẩn thận hơn thì chỉ dùng Bicarbonat đối với những trường hợp nhiễm toan nặng (pH < 6.9). Những dấu hiệu kèm theo có thể đe dọa tính mạng người bệnh như: choáng, rối loạn tri giác, tụt huyết áp hay loạn nhịp tim.

Trong trường hợp bắt buộc phải sử dụng, loại Natri Bicarbonat đẳng trương 1.4% được ưu tiên sử dụng và đặc biệt không sử dụng loại ưu trương 8.4%. Nếu nồng độ pH của bệnh nhân dưới 6.9, truyền 200ml/giờ hỗn hợp pha từ 100ml NaHCO₃ với 400ml nước tinh khiết để nồng độ pH về lại mức cao hơn 7.

Nồng độ pH thuộc khoảng từ 6.9 – 7 thì giảm một nửa nồng độ NaHCO₃ và nước tinh khiết. Nhưng hàm lượng truyền 200ml/giờ vẫn được giữ nguyên để đảm bảo tình trạng nhiễm toan Ceton trở nặng.

Hướng dẫn cách phòng ngừa nhiễm toan Ceton ở người bệnh đái tháo đường

Người bệnh mắc tình trạng đái tháo đường có nguy cơ rất lớn dẫn đến nhiễm toan Ceton. Chính vì vậy, đối tượng này cần phải thực hiện nghiêm ngặt những liệu pháp dưới đây để ngăn ngừa tối đa:

• Duy trì chế độ ăn uống khoa học lành mạnh, dùng thuốc đúng theo chỉ định của bác sĩ và rèn luyện thể chất thường xuyên để kiểm soát bệnh lý tiểu đường;
• Người bệnh nên biết và nắm rõ cách kiểm tra nồng độ Ceton trong nước tiểu (máu) và Glucose, đường trong máu trong các trường hợp bị Stress hoặc bị ốm đau.
• Nhiều xét nghiệm cho thấy mức Glucose niệu kéo dài và Ceton niệu nặng, người bệnh nên bổ sung thức ăn dạng lỏng: nước luộc thịt, cà chua có ít muối để bổ sung dịch và chất điện giải. Đồng thời, người bệnh cũng cần phải bổ sung thêm lượng Insulin thiếu hụt.
• Nếu người bệnh cần phải liên hệ ngay đến bác sĩ nếu có một trong các trường hợp sau: mắc kèm các tình trạng bệnh, sốt, tiêu chảy, ceton trong nước tiểu dai dẳng, ceton niệu kéo dài, đau bụng và đặc biệt là tình trạng ói nôn. Bên cạnh đó, tình trạng tăng đường huyết và ceton niệu kéo dài không được khi đã điều chỉnh tốc độ tiêm truyền bằng Insulin cũng rất nguy hiểm.
• Người bệnh tuyệt đối không được tự tiện giảm liều lượng tiêm Insulin hay bỏ sử dụng thuốc trong các trường hợp mắc một số bệnh lý khác.

Kết Luận

Tình trạng nhiễm toan Ceton là một trong những biến chứng hết sức nguy hiểm mà người bệnh đái tháo đường có thể gặp phải. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, người bệnh rất dễ phải đối mặt với khả năng tử vong là rất cao.

Bệnh nhân cần phải thường xuyên theo dõi lượng Ceton nước tiểu và Glucose máu để ngăn ngừa nhiễm toan Ceton do đái tháo đường. Bên cạnh đó, người bệnh cũng nên có một chế độ sinh hoạt, ăn uống hợp lý và tập thể dục, vận động thường xuyên. Người bệnh tuyệt đối không được tự ý thay đổi hay bỏ không sử dụng thuốc mà bác sĩ đã chỉ định.

 >>> Đọc ngay: Myxedema là gì? Dấu Hiệu Nhận Biết Và Giải Pháp Điều Trị